शेतजमिनीची (Agricultural Land) खरेदी-विक्री करताना अनेक वेळा शेजारील शेतकऱ्यांशी Land Dispute म्हणजेच जमिनीच्या ताब्यावरून किंवा बांधावरून वाद निर्माण होतो. अशा वेळी काय करायचं, कुणाकडे जायचं, आणि कायदेशीर मार्ग काय आहे हे माहित असणं खूप गरजेचं आहे.
1. वादग्रस्त जमिनीची मोजणी (Land Measurement)
जर शेतजमिनीवर अतिक्रमण (Encroachment) झालं असल्याचा संशय असेल किंवा बांध योग्य जागेवर नाही असं वाटत असेल, तर प्रथम तुम्ही भूमी अभिलेख कार्यालयाकडे (Land Records Office) मोजणीसाठी अर्ज करावा.
- मोजणीसाठी फीस भरून अर्ज करा.
- मोजणी पूर्ण झाल्यानंतर, तुम्हाला जमिनीचा अधिकृत नकाशा (Land Map) मिळतो.
- या नकाशात तुमच्या जमिनीच्या चारही सीमारेषा (Boundaries) आणि अतिक्रमण झालेलं क्षेत्र स्पष्टपणे दाखवलेलं असतं.
जर पहिल्या मोजणीत शंका असेल, तर दुबार मोजणी (Re-Survey) सुद्धा करता येते.
2. कायदेशीर दावा कसा करावा? (Legal Claim for Land Dispute)
महाराष्ट्र जमीन महसूल अधिनियम, 1966 (Maharashtra Land Revenue Code) अंतर्गत तुम्ही तुमचा दावा सादर करू शकता. यासाठी उपविभागीय अधिकारी (SDO) किंवा प्रांताधिकारी (Tehsildar) यांच्याकडे रेग्युलर अर्ज करावा लागतो.
अर्जासोबत जोडावयाची कागदपत्रे:
- मोजणी नकाशा (Original & Re-survey map)
- 7/12 उतारा (7/12 Extract)
- 8A उतारा
- चतु:सिमा दाखला (Boundary Certificate)
3. अतिक्रमण बाबत कारवाई (Action Against Encroachment)
प्रांताधिकारी किंवा अधिकारी संबंधित दोन्ही पक्षकारांना नोटीस देतात व दोघांची बाजू ऐकून Administrative Hearing घेतात. त्यानंतर कायदेशीर निर्णय दिला जातो.
कधी कधी अतिक्रमण करणारी व्यक्ती निर्णयानंतरही जागा रिकामी करत नाही, अशावेळी तुम्हाला Civil Court मध्ये दावा दाखल करावा लागतो.
4. Court Commission मोजणी म्हणजे काय?
जर शेजारचा शेतकरी वारंवार तुमच्या जमिनीत अतिक्रमण करत असेल, तर कोर्टात दावा दाखल करून तुम्ही Permanent Injunction (कायमस्वरूपी बंदी आदेश) मिळवू शकता.
- न्यायालय Court Commissioner ची नेमणूक करते.
- तो अधिकारी प्रत्यक्ष जागेवर जाऊन मोजणी करतो.
- यासाठी कोर्ट कमिशन फी (Court Commission Fees) लागू होते.
5. अतिक्रमण हा गुन्हा आहे (Encroachment is a Crime)
दुसऱ्याच्या जमिनीत जबरदस्तीने प्रवेश करणे, किंवा बांध हलवणे हे कायद्याने गुन्हा आहे. याबाबत तुम्ही Police Complaint दाखल करू शकता.
निष्कर्ष:
Land Dispute झाल्यास घाबरून न जाता, Proper Documentation, मोजणी, आणि कायदेशीर मार्गदर्शन घेतल्यास तुम्ही तुमचा हक्क सुरक्षित ठेवू शकता.
Land Measurement, Land Dispute Resolution, आणि Court Commission Survey ही प्रक्रिया नीट समजून घेतल्यास शेतजमिनीवरील वाद सोडवणे अधिक सोपे जाते.